Metafora o osobowości unikającej

W pewnym lesie żył sobie mały żółw, który całe swoje życie spędzał wewnątrz swojej twardej skorupy. Chociaż miał wiele wspaniałych przyjaciół w lesie – wiewiórki, zające, ptaki – nigdy nie wychodził z ukrycia, bo bał się, że ktoś może go zranić. Był przekonany, że jego skorupa chroni go przed światem, ale równocześnie czuł się bardzo samotny.

Pewnego dnia spotkał w lesie starszego żółwia, który zauważył, jak mały żółw czuje się zamknięty. “Dlaczego nie wychodzisz na zewnątrz?” – zapytał starszy żółw. Mały żółw odpowiedział: “Bo jeśli wyjdę, ktoś może mnie skrzywdzić. Boję się, że nie będę w stanie poradzić sobie z tym światem.”

Starszy żółw uśmiechnął się łagodnie i powiedział: “Twoja skorupa jest ważna i może cię chronić, ale nie pozwól, aby stała się więzieniem. Świat na zewnątrz jest pełen pięknych rzeczy, a ludzie, których spotkasz, mogą cię wspierać, gdy poczujesz się słaby.”

Z początku mały żółw nie wierzył, że może się zmienić. Czuł, że jeśli wyjdzie na zewnątrz, z pewnością coś pójdzie nie tak. Jednak starszy żółw postanowił pomóc mu przez to przejść. Razem zaczęli wychodzić na krótkie spacery do lasu, krok po kroku, powoli, w towarzystwie, z dala od niebezpieczeństw, które tak bardzo go przerażały.

W miarę jak mały żółw wychodził z coraz większą odwagą, zaczął dostrzegać, że inne stworzenia w lesie są życzliwe i chętne do pomocy. Powoli zauważył, że życie poza skorupą nie jest aż tak przerażające. W końcu pewnego dnia stanął na łące, patrząc na niebo, i poczuł, że może żyć pełnią życia, nie musząc się bać.

Czy widzisz jakieś podobieństwa w pracy z osobowością unikającą?

Podobnie jak mały żółw, osoby z tym zaburzeniem często boją się otworzyć przed innymi, ponieważ obawiają się odrzucenia, krytyki lub zranienia. Ich “skorupa” to sposób na ochronę, która zapewnia poczucie bezpieczeństwa, ale jednocześnie ogranicza ich możliwości i prowadzi do izolacji.

Jak wygląda profil poznawczy osoby ?

Typowe myśli automatyczne :

„Na pewno mnie odrzucą.”
„Nie powiedziałem nic ciekawego, muszę brzmieć żałośnie.”
„Lepiej się nie wychylać, bo jeszcze się ośmieszę.”
„Na pewno coś źle powiedziałem i teraz wszyscy o tym myślą.”
„Lepiej zniknąć, niż zostać odrzuconym.”

Przekonania kluczowe - rdzeniowe schematy poznawcze ?
„Jestem niewystarczający.”
„Nie zasługuję na miłość/akceptację.”
„Jestem wadliwy/wstydliwy.”
„Inni są zagrażający i oceniający.”
„Nie poradzę sobie.”
„Gdy ludzie mnie poznają, zobaczą, jaki naprawdę jestem – i odejdą.”

Strategie radzenia sobie (behawioralne i poznawcze)

Główna oś to unikanie emocjonalne i interpersonalne. Osoba chroni się przed odrzuceniem – ale też przed szansą na bliskość.

Unikanie behawioralne:

Unikanie nowych relacji, grup, ekspozycji.
Wycofywanie się z kontaktów, nawet z tych już rozpoczętych.
Rezygnowanie z szans (praca, studia, rozwój) z lęku przed oceną.

Unikanie poznawcze:

Fantazjowanie o innym życiu zamiast działania.
Nadmierna samokontrola i tłumienie emocji.
Skupianie się na możliwym zagrożeniu („co inni pomyślą?”).

Kompensacje:

Perfekcjonizm społeczny („muszę być bezbłędny, żeby zasłużyć”).
Maskowanie wrażliwości (np. udawanie obojętności).
Izolowanie się emocjonalnie – nawet w bliskich relacjach.

Praca terapeutyczna z osobą z osobowością unikającą to proces, w którym stopniowo pomaga się jej wyjść ze swojej “skorupy” – zbudować zaufanie do siebie i do innych oraz pokonać lęki związane z relacjami. Podobnie jak mały żółw, osoba z osobowością unikającą może potrzebować stopniowego wsparcia, by nauczyć się, że świat nie jest tak niebezpieczny, jak mogło się wydawać, i że interakcje międzyludzkie mogą przynieść radość, a nie tylko ból.

Jak to można wykorzystać terapeutycznie?

✅ Rozpoznawanie, mapowanie niefunkcjonalnych przekonań i strategii

„Co się dzieje, kiedy unikasz? Zrób bilans zysków i strat

Analizuj z pacjentem : sytuacja → myśl → emocja → strategia → konsekwencja.

Odnieś konsekwencję do tego Jakimi Pacjent chciałby kierować się Wartościami w życiu, jakie zachowania są potwierdzeniem wybranych wartości i czy to co robi zbliża go do życia zgodnego z wybranymi wartościami czy go oddala.

✅ Powiąż strategie z przekonaniami

Zadajesz pytania typu:

„Gdybyś nie unikał tej sytuacji, co najgorszego mogłoby się wydarzyć?”„Co to by znaczyło o Tobie?”

Ustalacie przekonania bazowe (np. „Jestem niekochany”, „Jestem słaby”, „Ludzie są niebezpieczni”)

✅ Pracuj nad motywacją, znajdź rozbieżności,

Uświadom pacjenta , że strategia chroni, ale też ogranicza – pomaga na chwilę, ale utrwala cierpienie.

Pomocne pytania ?

„Co Ci to daje tu i teraz?”„A co Ci to odbiera w dłuższej perspektywie?”„Jak to wpływa na Twoje relacje, poczucie siebie, rozwój?”

✅ Wprowadzaj Eksperymenty behawioralne:

Stopniowe wystawianie na sytuacje społeczne przy równoczesnej pracy z myślami i uczuciami.

Ustalasz małe kroki (np. zamiast unikać – odezwać się, zamiast się podporządkować – powiedzieć „nie”).

Robicie eksperyment: sytuacja + nowa reakcja + przewidywane konsekwencje vs. rzeczywiste.

✅ Pracuj nad kształtowaniem nowych zdrowszych strategii

Tworzysz nowe mini - strategie: „Zamiast unikać – pytam”; „Zamiast się podporządkować – sprawdzam swoje zdanie”.
Oparty o wartości obraz siebie: „Jakim człowiekiem chcę być? Jakie strategie mnie do tego przybliżają?”

co o tym myślisz? podziel się opinią...

Nie ma nic lepszego niż kawa, żeby uruchomić kreatywność (i klawiaturę)! Jeśli moje treści sprawiają, że uśmiechacie się częściej lub dowiadujecie się czegoś nowego, możecie postawić mi kawę ☕ – bo bez niej nie ma tych pomysłów 😉.

Dziękuję!

http://buycoffee.to/ckrstefanik

Serdeczności,

Kamila Stefanik